IBRAHIMA na ISIYAKA

Abou  na  Karim

waka husoma ye hadissi ya

IBRAHIMA  na  ISIYAKA

Wandru waka huyishiya ze ngawo za hawo wakati waka huheya harumwa mlima wukawo nguwo harumwa horizon.  Mbaba habaliya mro na shononde.  Ye mwana habaliya nkun.  Warantsi wo warumwa wa hawo wa dungu hu heye harumwa wo mlima.  Kwadja lazimu wa dungane na wandru ho huheya mlimani.

Kawadja rongowa haku.  Wakati wuka hwenda ne le djuwa le wala. Hata mwisizoni ye mwana kadja shinda ya stahamili hawuzisa mbaba he:  “Bomba?”

“Nam, mwana wa hangu.”

“Ngasina nkuni na moro, sha ntsuwona le gondzi la he ye fidiya?”

Ye mbaba harenge wakati mwindji homdjibu, “Mngu ngudjo rinika le gondzi la he fidiya, mwana hangu.”  Ye mbaba hasikitiha halisi hata hatso ruwa.

Isiyaka hado kawuha ye hwangaliya mbaba he na hu fikiri huka ngapvo ndrongo zitso sawa.  Hakana wusiwu na fikira zindji.  Kadjamba hata ndrongo ye mana haka hustehi mbaba he.

O wakati wawaswili, Ibrahima hambiya ye mwana wahe, “Wunu ndo mlima Mngu ya tsahuwa, Mwana.  Ngapvo mawe ya hu shinga le fuba.”

Isiyaka ha hantsi ze nkuni pvontsi handisa hu rengeza le fuba la hu hoha le gondzi ha hu towa Mngu fidiya, hado djusa ye mawe mahu ye mana kadjaka handza mbaba he ya tabihe mana haka mndru mduzazi.  Haka hudjuwa ye namna ya hu rengeza le fuba ye mana yinu tsi kado ya handa ya fanyawo ndrongo zinu.  Kadja renga wakati mwindji ha hu fanya le fuba.  Wa kaza ze nkuni, waka tayari ha hu hoha le gondzi ha hu towa ye fidiya.

Isiyaka hangaliya mbaba he.  “Mbaba, le fuba la hu towa ye fidiya ngilo tayari, le gondzi ngilo ndahu?”

Yinu yikaya ndo wu suku wa handa Isiyaka ya wona mbaba he na wu sikitifu na hu sana huziya ye matsozi.  Ibrahima hatsengeleya karibu ne mwana he.  Hamzingara ye mafuzi hampvu.  Ye matsozi yaka hu siha hata yamdjaya harumwa ze ndepvu zampvi yaka nizo.

“Ye mwana hamuzisa:  Ngwandzo wuni towe fidiya ye mana Mngu ha hwambiya?.”  Ibrahima  kadja shinda hutowa hata kalima dzima.  Le dji lahe kaldjaka hu roha.

“Mbaba hangu!  Zabari hindri?”  Yi nkomiyo ya Isiyaka yika yi humu.  Ye roho yahe yika yi trawa.  Harumwa muda mshashi kadjaka hu shinda hura mfiya.

“Ha honesa Mngu huka ngamina imani soni mwahe yi lazimu nihutowe fidiya, mwana wa hangu.”

Ibrahima haka hudjuwa huka Mngu ngena dziya ya humupvitsa.  Ibrahima haka huamini Mngu pvwadzima ne roho ya hahe piya ye mana haka handza Mngu kabisa.  Yeka Mngu ngwandzo Ibrahima ya towe ye mwana wahe fidiya, yaani ya muwe ya fe, ya rarudi yampvise hama yi nyama shi tolwawo fidiya, atsoyifanya lahukana yini ntrongo ndziro kabisa.

Mngu ye hwandza mndru mwendza imani na Ibrahima kadjaka hwenda kinyume ne Mngu ya yenshiwo, haka hudjuwa huka Mngu ye wa kweli, ye wa dayima.  Mngu hamba huka ye damu ya Ibrahima  kayina hu waziha na ze kabila piya za duniyani ngazidjo hu  neyemesheha hasibabu yahe.  Haka hwamini huka Mngu ngudjo timizi ye miyandi yahe bayishe huka ye mwana wahe ha fu sha Mngu ndudjo mredjeza duniyani.

Ibrahima haka hadjiliwa na fikira wu siku wula.  Haka hudjuwa huka Mngu mtukufu ye kandza fidiya hama nda yinu.  Wakati wandru waka hutowa wana wa hawo fidiya ha wa wungu wa ndrabo.  Mngu kadjaka hwandza wandru wa fanye ze ndrongo yizo tsena.  Mngu ye na twabiya ndjema.  Kana hu fanya ze twabiya zaka hu fanyiwa no wandru waka hwanbudu masinamwe.  Yi bidi huka Mngu hakana fikira zindrwadji.    Ibrahima hamini ye Mngu yaka humdjuwa kabisa.  Ho soni mwa Ibrahima Mngu hazidi wung.  Mngu haka nde mwandzani wa hahe ne mwamin ifu wa hahe.

Isiyaka hakantsi bapvuni mwa le bwe karibu ne mahala ya bidi ya tolwa fidiya.  Ibrahima hatsengeleya bapvuni mwa Ismaila.  Harumwa muda mwendji, wa kantsi  kawadjaka hu hadissi, hama waka hulinda Mngu ya pvehe le gondzi la he fidiya.  Ye roho ya Isyaka yika yi trawa ha hu fikiri.  Kadjaka na mdrumshe; kadjaka na mdjuhu.  Namna dje ze kabila za duniya zidjo barikishiha yeka Ibrahima katsina mwana?  Hawu kawadjaka wa yelewa ye mwana Mngu yaka humpvumbuwa huka ngudjo barikisha ze kabila piya?  Ye mayesha yahe ya lazimu yakaze kifu.  Yi lazimu huka Mngu hakana fikira zindrwadji. 

Isiyaka hambiya mbaba wa hahe heli ya sikitihawo, Ibrahima hakaza ye mwana wahe ye mihono harumwa ye mafuzi.  “Mbaba,” hamba.  “Narifanye yizo Mngu yandzawo.  Nifunge ye mihona ne mindu wunikaze djumwa ze nkuni.  Mngu ngudjo hunika mpvu yili wu timizi yizo ya huhamurisha.”

Ye mbaba harenge ye mbondzi hamfungu hamkaza dju mwa ze nkuni,sha haka hu fanya hambapvi.  Ha baya ye mwana wahe ye matso ho mhono, ha djusa ye shononde ho muhono muwume.  Ye mizi yahe mihono yahe yika yi nyungoha.  Harumwa muda mshashi muhono wahe wuka wu ziya, kawudjaka hu siha  wala kawudjaka hu nyungoha... Mahala wakaya pvaka hama mahala pvandjiya mro wa kurwa, pvwa sihi na wu pepo wakati wuwo wuwo.  Isiyaka Na Ibrahima wakaya hama wandru wafumandzi, wakati wuwo wa yishiya dji la hanguha ho binguni:  “Ibrahima! Ibrahima! Wutsi wuwe ye mwana waho!  Hapvasa tsikubali huka wawe wuriya Mngu, mana kudja nizililiya ye mwana  waho mdzima! ‘1

Ibrahima ha puliliya ye shenonde, hangaliya bapvuni.  Isiyaka hawono gondzi la zingamanya harumwa tramba.

“Angaliya hula, Baba hangu! Mngu harinika fidiya tsayila!”  Ibrahima ha shemeza ha hwamba:  “Mngu hatowa le gondzi, mwana wa hangu!”

Wo wayili wa zingara le gondzi walitowa harumwa ye maramba sa yiyo walifungu, wa lirenge walikaza djumwa ze nkuni, wandisa huswifu Mngu na humtukuza.

                                       *****************

“Ye hadissi yinu ndjema halissi!”  Karim hamba.  “Wewe wu djuwa wu hamba hadissi swafi, Abou!  Sha ngapvo wana ndrongo na tsu yelewa.  Mana hindi Mngu ya rantsi Ibrahima yaka karibu no hutowa ye mwana wahe fidiya halafu hadja hamziya?  Kutsuona huka kayitsina mana?”

“Yeka mndru ngufikiri ye hadissi bahi ngudjo hamba keliyo,”  Abou hadjibu.  “Sha ye hadissi yinu ngayandzawo yambe ndrongo zindji.  Ha hwangaliya ye hadissi nge yi rambiyawo huka ye fidiya ya Isyaka nge yi pvumbuwawo ye hadissi kamili ya Isa yikawo yeye nde Mkombozi.”

“Zabari hindri wambawo keliyo?”  Karim hawuzisa.

“Ibrahima haka hambilwa:  ‘Renga ye mwana mdzima wa haho Isiyaka yikawo wewe wu mwandza’. 2  Ya Makalima matukufu ya rambiya:  ‘Mana Mngu ha yandza ye duniya, hata ha pveha ye mwana mdzima wa wa hahe, yili ya pvukishe wo wanadamu’.” 3

“Hu yelewa Karim, ho hufa wa Isa yiyo tsi ndrongo yikawo yi djiri  he namna yiyo, Mngu haka hazi tayarisha rangu hale.  Mngu hatowa ye mwana wa hahe ye mana yeye hu handza wo binadamu.

Swahaba laka hu parwa Yahaya lamba ye namna yinu:  ‘Harumwa ya mahaba yanu, tsi huka sisi wu handza Mngu, sha Mngu ye wu randza, ha pveha ye mwana wa hahe yadje yake mbadala ya he madhambi ya hatru.’” 4

Abou ha yendeleya na hu yeleza ye hadissi, “Ha mayelezo zayidi Isiyaka haka hazalwa ha miyandi Mngu yaka niyo.  Isa hasalwa he Roho Nnyitukufu ya Mngu.  Wo wayili waka wa zalwa ha miyandi ya Mngu.  Isiyaka haka hu handzwa ya tolwa fidiya ha hu hohwa.  Fidiya ya tolwa ha hu hohwa yiyo fidiya ya madhambi.  Yesheleya ye makalima yaka ya hambwa ni Yahaya wakati ya wona Isa yaka humdjiliya:  “Na mwangaliye ye swadaka ya Mngu yaliyo mfano hama gondzi la hu towa swadakawu.  Yeye nde ya towawo ya madhambi ya he duniya.’ 5  Yini fikira yindradji.  Mngu a huyi ye mwana wa Ibrahima ne mawuti.  Sha  Insa  hafu.  Wakati yatsimizi ye ndrongo ya vehwa nizo, ha tolwa harumwa le kaburi yaka ya dzihwa ha hwenda  mpevoni.  Hama nde heli  Isiyaka yaka ya rwawa ze nkuni wakati yaka hwenda hutolwa fidiya, nde namna Isa yaka ya rwawa mswalaba wakati yaka hwenda hutolwa fidiya.

“Hu yelewa ze ndrongo hapvasa zaka hambwa harumwa ye hadisi ya Isiyaka?”  Abou hamuzisa.

“Ngam fikiri hama tsi yelewa,” Karim hamba.  “Mngu hako hu ruwonwsa hukaya hakana mpango mrwadjina wakati wudjawo.”

“Ewa, nde helio.  Ibrahima ha baliya Isiyaka harumwa mlima wa mawe Mngu yaka ya mwa mrisha ya towa fidiya ye mwana wa hahe, harumwa ye shitrendwa shinu Mngu hamba hukaya, ngapvo wusiku ngamdjo tsunguwa Mlima mrwadji yikawo ngamdjotowa fidiya ye mwana wa hangu hasibabu ye madhambi ya ho binadamu, mana mimi wu handza wu binadamu, nga mwandzo wani redjeyi’.”

Karim kadjakana furaha kabisa.  “Yinu habari ndjema kabisa! Ndja paro yelewa ye hadissi ya Ibrahima na Isiyaka ye namna yinu.”

 Abou hamba,‘Ngavo ndrongo zindji.  Le gondzi kaldjakaya gondzi bahi sha likaya dume.  Wakati Mngu yanika Moussa le shartwi la he fidiya, hamwambiya hukaya le gondzi la he fidiya yi lazimu likaye gondzi dume, likaye na mvpu, li djise.  Ndrongo yinu yika hu pvumbuwa Isa yikawo yeye nde mndru kadjaka na madhambi.”

“Ye fidiya ya hu hoha ye yika hindri swafi?”  Karim aka handza ya djuwe.

Yinu yikaya fidiya ya dhambi. Mndru yikawo haka huhandza ya towe fidiya hasibabu nde madhambi ya hahe haka haruhusiwa ya baliye gondzi husoni mwa he Imanu.  Haka hu kaza mhono wa hahe djumwa shehitswa sha he le gondzi ha hwamba, ‘Le gondzi linu ngalifawo ha badala ya he madhambi ya hangu’.  Ndrongo yinu yika hufanyishiha nkado djana na djan na djana.”

“Nge yi bidiwo rifanye tsena?”  Karim ha dzisa.

“Karina hu zi fanya tsena.  Isa hakaya nde fidiya ya mwiso.  Wakati Isa yatolwa fidiya, ye fidiya ya ziinyama yi kaza kifu.  Ye Makalima matukufu, ya hamba: ‘Mana yilazimu rikane Imamu mtukufu, wu tsona madhambi wala roho mbi, atukuziwa na Mngu.  Kadjaka wu handza ndrongo hama nde ya ma Imamu ya saya, hutowa fidiya hayina wusiku ha sibabu ye madhambi yahe no wandru wahe; hafanya ye ndrongo yinu nkado ndzima bahi yili yi tosheze ye fidiya yahoo o wanadamu.’” 6

Ha yizo, Isa harenge ya madhambi ya ho wandru piya yili wanadamu watsikane madhambi?”

“An an, kayidja hisa yapvo,” Abou hayeleza.  “Ngwe sheloyo ye mndru yaka ya towa  fidiya le gondzi ha hu badili ne madhambi yahe?

 Ndrongo diyo wiyo ya djiriya Isa. Mndru yakubali ye fidiya ya Isa yayitowa, ngudjo swamihilwa ye madhambi yahe.

 Yahaya ha zamba namna yini, “Eka nga rendawo harumwa o wewu,hama nde heli yeye ya liyo harumwa o wewu, rikane nkonyo ndzima, na yi damu ya Isa ye mwana wa Mngu yi hoso ye madhambi ya hatru piya.  Eka nga rambawo raritsina madhambi, nga ridji hadayawo, na ye ze kweli kazitsi dju mwasi.  Eka ritsaha swamaha ya he madhambi ya hatru, yeye mwema wa huriswanihi ye madhambi ya hatru piya na huritowa harumwa ze twabiya za pewu.  Eka ramba karidjapro fanya dhambia, yavo nga rimrendawo mdru wa ndrabo, ne makalima ya hahe kayatsi nasi’ 7

‘Sha o wandru wamkubali, na wa amini le dzina la hahe, ha wanika wu shindzi wakaye wana wa Mngu…’ 8

“Ha yizo, Namna dje nidjo tsha swamaha yahe madhambi ya hangu?”

“Yi ladhimu wambiye Mngu ye mana nge hayi.  Ngudjodjuwa wu hadisi nay eye hama nde heli rihadisiwo mimi na wewe.  Rantsi ni hweleze ye heli ya bidi wu fanye,  “Mngu wu yenshiwo, ngamhutukuzo haman ba we de Mngu wa keli, ya nandzawo ha wukweli hata wu towa ye mwana waho yadje yafe he madhambi ya hamgu. Tsi kubali ye fidiya Isa yayitowa he madhambi ya hangu.  Tsi hukaya mini mndru wa madhambi.  Marahaba Isa pvo wakubali wa hafa badala ya hangu. Marahaba yivo wani swamihi ye madhambi ya hangu wanifanya mtwaharifu, hahu tra ye damu ya haho. Tsi hukubali wukaye nde Mkombozi wa hangu.  Makalima yaho yamba hukaya  hunika wu shindzi wa hukaya mwana wa haho wakati nidjo hukubali na wu hamini le dzina la haho.  Tsi amini le dzina la haho.  Amen’.”        

                        

1Genèse 21:11-12;  2Genèse 22:2;   3Yuhani 3:16;  41 Yuhani 4:10;  5Yuhani 1:29;  6Mahebraniya  7:26-27;  71 Yuhani 1:7-10;  8Yuhani 1:12.

Ye Damu ya pvahwa djumwa ye milango

Ye Damu ya pvahwa djumwa ye milango  

Karim na Abou wakantsi bapvuni mwa ye poro waka hwangaliya meli yaka hu pvahuwa mbe za he miradji.

“Wakati nawona ze mbe zinu, tsi yesheleya ye hadissi naka husoma harumwa ye Taoureta ya hamba hukaya: wamdru watsile damu.”  Karim hamba:  “Mngu hamba; ‘Mana ye mayesha yahe mwili ngayo harumwa ye damu; mana ye damu de yi pvanguwawo ye madhambi ha sibabu de ya mayesha yaliyo harumwa ye damu’.

“Namna hindri damu yi towawo madhambi?  Le fumba la Mngu lilo dje?”1

Abou hatsehe, “Ha  hudjibu le suala, yi lazimu riredjeyi harumwa ye jardin ya Aden yikawo yika nde yi mbepvo.  Ngu yesheleyo zadjiriya Adam na Hawa?”

“Ewa, wakoso Mngu na Mngu awatowa harumwa ye Jardin, na Mngu hatsindzi yi nyama ha renge ye ngozi hawafanyiya nguwo za hu pvaya.  Mngu hawumbu wanadamu ne zinyama, hawafanya wake wandzani. Mwandzani nde yatowa ye damu.  Baanda  ya zinu wu pvwamodja wa Mngu na wu binadamu ne zinyama wuka wubadiliha.  Hayizo piya za djiri, Mngu hakana ndziya ya huredjeza o modja wahe na wu binadamu, mana yeye hwandza hakuu wanadamu.  Ye ndziya yinu yambwa harumwa ya makalima matukufu ya Mngu mara djana na djana.  Harumwa ye Jardin ya Aden Mngu hambiya shetwani.  ‘Ngamdjo triya mfaraka bayina ya haho na mdrumushe, halafu bayina ya mwana wahaho na wa hahe.  Ye mwana wa hahe ngudjo hu rwariya ye shehitswa, na wewe ngudjo mrema le kuo la mndu.’2  “Ye mwana wa mdrumshe yambwawo ama mbiya ndzima; mdrumume mdzima.”

“Mndru wayi ndo?”  Karim hawuziza.

“Ye miyandi ya hahe yiyo ngiyo sawa na mndru yambawo ze ndrongo za Isa ya fanya. Isa hamba:  ‘Ngam fikiriwo huka tsidja ha hu towa ye shaenriya sha mtrume Musa ne mandjishi yahe mitrume wa hamba, sha mimi tsidja ha hu zi timizi.’3  Ye makalima ya Mngu ya hamba huka:  ‘Isa atowa wushindzi wa ze ndrongo za hu tawalifu ne yi yezi yayizo kaziwoneha, azi wonesa harumwa ye shiwandza hahu wonesa huka ahundru wushindzi wa hu towa Isa swadaka harumwa mswalaba.’ “4

“Wakati Mngu yapara Ibrahima, Mngu amwambiya ya renge zi nyama zi raru, yazi wunguwe mbidi mbidi. Hahu fanya ze ndrongo zinu Ibrahima haka hudjuwa huka Mngu haka hufanya miyandi naye sha kayidjakaya miyandi bahi, sha miyandi ya damu.  Wu mwiso Mngu atimizi ye miyandi ya damu yinu na Ibrahima ha hutwaharifu.”5

“Ndrongo hindri nde yakaya harumwa ye miyandi yinu?”  Karim hawuzisa.

“Miyandi hama nda yinu, wuka bayina ya makungumanyo mayili yambawo ndrongo mihinu halisi, bayina yahe makungu manyo yo mayili.  Wawo wudjitowa fidiya ne wa pvukishana.”

“Ngu wandzo wu nambiye huka Mngu haka hwambiya Ibrahima hukaya ngudjo towa ye roho ya hahe (Mngu) ne ye damu ya hahe (Mngu) yili yampvukishe?”  Karim aziwono midjuza.

“Yinu nde ndrongo ya renda.  Izo kadjaka ya fanyiliya Ibrahima ha yetshe hudja doniyani ama Isa, Mngu hatowa ya mayesha ya hahe ne yi damu ya hahe hahu redjeza wu binadamu piya hahedju!”.

“Izo ndrongo zidjo kiri, Mngu huandza wo lemengu halisi?”  Karim haka hulila.  “Yinu nde nkando ya handa ne yelewa ye makalima ya hambwa harumwa ye shiyo shandzihwa na Yuhani 3:16:  Mana Mngu handza wu lemengu kabisa, hata atowa ye mwana mdzima wa hahe, amupveha yili hayina mndru yamuaminiwo kana huangamiya, sha ngudjo kana maesha ya wadaima.;”

“Mengoni mwa ze ndrongo zaka za djiri, pvwarumilwa damu nyindji yika ndo wakati wandru wa bani Israila waka watolwa harumwa ye ntsi ya Misri dju mwa hurumwa na hutezwa sheri.  Mngu haka amrisha hayina daho la Israila, wa tsindze gondzi ha hutowa fidiya, wa renge ye damu ya le gondzi wa pvahe dju mwa ye milango yahe ze nyumba za hawo.

“Wakati wula, ye masihu hayina daho lahe ntsi ya Misri, likawo kalidjaka wuamini Mngu bila kalidjaka pvaha ye damu harumwa mlango, hayina mwana mume wa handa haka wurengwa ne mawuti.”6

Karim atanabahi hukaya wu wandru wa Israila wa hifadhwiwa ne yi damu.

“Ewa, sha tsi nde haina damu yaka wurumishiha. Yika yi ruhusiwa hukaya ye damu yike ya gondzi likena mwaha, bila litsike bwade, sha gondzi djema lendza swiha.”

“Ngu wambo huka ye damu ya he le gondzi laka la lazimishiwa li wulawe.  Like hama Isa?” Karim hawuzisa.

“Ewa de keliyo ye magondzi piya ya wulwawa zinu zika humpvumbuwa Isa.  Le gondzi lika lilazimu like trahafu ama de helilo Isa kadjakana madhambi.  Money mrumishi wa Isa hamba hukaya: ‘ hayizo, ye damu nyitwaharifu ya kiristi Isa, yiliyo hama mna gondzi wa sadaka alingana tsena katsina kosa litsokawo lontsi. Haka atsungulwa kabula yahe doniya ho wumbwa, sha adja ha pvenulwa harumwa o wakati wa mwiso wunu ha huripvukisha.’7

Wakati Yahaya mbayishizi amuwona Isa yakawu mdjiliya, hamba hukaya:  “Na muone ye swadaka ya Mnguyiliyo mfano mdzima na mwana wa gondzi latolwa swadaka.  Yeye nde ya towawo ya madhambi yahe doniya,’8   

“Harumwa ye shiyo sha mwiso shahe Injil, yahaya andziha ya makalima ya le djimbo laka hu heziwa Isa ne malayika mbepvoni:  ‘Wewe wustahiki wurenge ye kiritasi ya pverwa, tsena hu puwe ze liti za hayo, wubuwe.  Mana, wuka wutsindzwa ha hutolwa swadaka, na he damu yaho wu huliya Mngu wu binadmu piya yikawo wapuha harumwa ze kabila piya ne zi luha piya ne zentsi piya za duniyani’.”9

“Yinu ndrongo ndjema kabisa Karim amwambiya.  “Kapvasi mndru yaparo nambiya ya makalima matukufu ya Mngu ye namna yinu, Abou.  Ngapvo mpango mwemwa halisi harumwa ye shiyo shitwaharifu shinu!”

“Ewa, ha wukweli ngapvo mpango.  Mngu aka ambiya wandru wa Israila wa mundiye nyumba ya humuabudu.  Harumwa ye nyumba yinu pvwaka pvwarumishiha damu nyindji.”

“Ye nyumba yikaya yahu fanya hindri?”  Karim hawuzisa.

 “Ye Nyumba yika ndo pvahano Mngu yaka wo wonana na wandru.  Pvwakaya ma fuko mayili harumwa ye nyumba, pvahano pvwatwaharifu na pvahano pvwatwaharifu kabisa.  Harumwa ye mafuko yanu, Mngu aka awambiya wa sise msutru mine yi kaye ndo lip ambo la ye nyumba.  Ye rido yaho o pvwendze yikana range ama mtsanga wa ntsi nkavu.  Ye rido ya pvili yifanyiwa ha ngozi ya gondzi na yiyo yikana range nyinkudu hama damu.  Wu moni mwa ye nyumba pvwaka hudjisa swafi.  Sha mndru kadjaka wona badi nayika andjiya wumoni.  Weka pvwendze ngudjo wona ye ngozi yakana ye range ama mtsanga wa ntsi nkavu yaka yafinihwa.  Ye ngozi yinu yika wu mpvumbuwa Isa yikawo aka hufana na mwanadamu ama ndasi.  Kapvwatsi mndru aka hudjuwa huka Isa aka apvehwa na Mngu mana aka hufanihana nasi, badi wuka mndru akana wudjama naye ndo yakawu mayizi huka Isa akaya ndo Muhuyizi mtukufu wa he doniya.  Ye ngozi yakana ye range nyinkundu yika huyeledza de ye damu ya Isa.  Bawulusu mrumishi wa Isa andziha huka:  “Dju la Isa rikombolwa ha ndziya yahe damu ya hahe yaka triha ha hutowa sadaka haru mwa ye mri wa mswalaba, rihundru mswamaha wahe ya madhambi ya hatru ha hu dunga wu tadjirifu wa ye  neema za hahe yari djaanliya.’ “10

“Bayina ya le fuko twaharifu ne le fuko twaharifu swafi, pvukaya suru nku likawo wandru wane kawadjaka hu shinda ha hu lilimba.  Dingoni mwa le suru linu pvaka ndo mahala ndzitwaharifu kabisa pvwa Mngu, pvwa dzima na kasha lahe miyandi.  Ye kasha yika yifanyiwa ha mri li pvwambwa na dhahabu.  Ye kasha yika ndo ye Shehiri sha Msikiniyo.  Pvodju mwahe sheheri shinu pvakaya nuru, ye nuru yinu yikaya ndo wutukufu wa Mngu.  Moni mwe le fuko linu ye fundi muhu wa din inde yakana ruhusa yadjiye nkando ndzima harumwa mwaha ha hu mwelesheya Mngu ye damu hahu tsaha swamaha ya madhambi ya wandru wa hahe.”

“Ngwandzo wunambiye hukaya wu fundi wa dini muhu aka wusubuti hundjiya harumwa mahala nyitwaharifu ya Mngu?  Karim hawuzisa.

“Ewa yika wakati muhimu ye fundi wa dini haka amurishiwa yabaliye damu ya yinyama ntiti shitsona mbwade. Ye shehiri sha miskiniyo shika ndo mahala ze hadhwabu za Mngu ha ya madhambi yahe wanadamu.  Ye waswili o moni wahe mahala ndzitwaharifu kabisa, aka hutsambaza ye damu harumwa ye shehiri sha msikiniyo, Ndrongo yinu ye fanyishiha Mngu kadjaka wuwona tsena ya madhambi yaho wanadamu.  Aka huona de ye damu, yaka hu swamihi ya madhambi yahe wanadamu.  Ye damu yaka tsambazwaa harumwa ye shehiri sha miskiniyo ika wu badili ye fikira ya Mngu ha hu rendeha fikira ya miskiniyo badala ya fikira ya huhukumu.”

“Kudja nambiya ze ndrongo za Mngu yaka wu hamda dju la le fuba la hu hoha.”

Harumwa ye shandza sha dahoni, pvakaya mlango mdzima bahi.  Yinu yika ndo ye ndziya ya wuruhusu mndru ya ndjiye mahala le fuba laka la kadziwa harumwa ye shandza.  Le fuba lika hupwarwa fuba la shaba.  Pvanu pvaka ndo mahala ya fidiya yaka hutolwa.  “Mwanadamu kadjaka wuhundra swamaha ya he madhambi ya hahe badi wuka adja atowa fidiya. Iladhimu yakadze wu mohono wa hahe harumwa ye shehitswa sha he shinyama, ha hudji tsanganya ni sho kabula yahu shitowa fidiya.  “Wakati nda wuwo fundi ngudjo renga ye damu atriye harumwa kupveti ya tsambaze harumwa ye mindu lahe le fuba.  Ye mndru yaka hutowa ye fidiya aka hu djuwa huka ye damu yahe shinyama kayi djaka hutowa swafi le dhambi sha ye damu yika wu finiha le dhambi baandhwi za wakati hata mpaka wakati ya towa fidiya yasaya.”

“Ye le fuba lakaya hu pvubulwa de wu mri wa Mswalaba.  Ye damu piya ya triha harumwa wu mundu wahe mwiri wa le fuba wuka wu pvombuwa Isa.  Wakati Isa ya hafa, pvakaya djaishi la mdzodza ye mbafu ya hahe, damu na madji ndo yasiha harumwa mri wa mswalaba hama de helilo wu fundi wa masadaka aka hu towa ye damu yahe yinyama wakati shaka hu wulawa ha hutowa swadaka.  Ngapvo tafawuti nku bayina ye damu ya Isa na ye damu yahe yinyama shaka hu tolwa fidiya.  Hutowa fidiya yinyama yika yi lazimu yi fanyiwa ayina wakati, sha Isa hafu nkando ndzima bahi ne yi damu yahe yitosho ama de heli ya makalima ya hamba: Mana Kiristi waye afu nkado ndzima ha hu tsashiya wandru mswamaha yahe madhambi.’ “11

“Pvakaya mlango mdzima, ndo waka wuruhusu mndru yandjiye wo moni. Isa hamba hukaya:  ‘Mimi ndo mlango, hena mdru wudjo pvira, wuwo hapvukishiwa.  Ngudjo ndjiya nahu lawa ha wunafasi, ngudjo hundra mbahindru ya hula.’ “12

“ Ye ntsihu yaredjeyi doniyani, mdrumushe mengoni mwa wandru wa hahe hawono Isa bapvuni mwa he le kaburi.  ‘Isa hamwambiya: wu tsinikomeye mana raha ndja wonana  na Baba wa hangu Mngu.’13  Hama de helilo fundi mhu wa dini kadjaka wudjuwa ya komelwa na mndru ata mpaka yende ne yi damu harumwa ye mahala nyitwaharifu. Masihu yawo, Isa andjiya harumwa ye nyumba yikawo ndo ya maswahaba ya hahe yaka pvwadzima naye hawambiya hukaya ngawadju wudjuwa wamkomeye ha pvasa.  Ye hazi ya hahe yi hissa. hawambiya:  ‘Na munangaliye ye mindu ya hangu na yi mihono, ha wu kweli woyi dami, Na munikomeye, muwone mana mfu kakana nyama, wala ziba ama de heli muniwonawo nizo.’ “14

“Yinu hadissi ndjema, Abou!  Ndja paro fikiri hukaya ye mahala ye fidiya yaka hutolwa yika hu wamba ndrongo ama ndo zinu,” Karim hamba.

“Hakika, yika ndjema!  Ngapvo zendji!  Ye ntsihu Isa ya hafa, ya mafundi wa dini waka hutowa fidiya ya zinyama harumwa ye nyumba ya yibada.  Wakati wa timizi hu towa ye fidiya, ye fundi aka wuha ha wuwambiya wandru:  Yi timiya! harumwa baendwi za kilometera bapvuni, na wu wakati ndo wuwo harumwa mlima karibu na mdji, ye mwana wa Mngu aka hu rwalwa hitswa, hahu limbwa ye mihono ha hu karibisa wu binadamu piya nayeye hamba:  “Itimiya!”15

Wakati Isa yahafa wo msutru muhu wakaya harumwa yi nyumba ya ibada wu nambuha nkando mbili pvodju hata pvontsi.  Harumwa wo hufa wa Isa Mngu ngu rambiyo huka ngaridjo hudjuwa rindjiye harumwa wu twaharifu wa hahe, hasibabu yahe damu ya hahe.  Karitsu handza damu ya yinyama na fundi wa dini yarisayidiye rindjiye harumwa wu twaharifu wa Mngu mana Isa hakaya nde fundi mhu naye hafu nkado ndzima hasibabu ndo madhambi ya wubinadamu piya.

Ye Mkalima ya hamba:  Isa hashemeza hadji nku, wakati wuwo hafu.  Na wu msutru wakaya harumwa ye nyumba ya yinbada wu pasuha nkando mbili, ye arudhwi yika hu ririnda, ye mawe mahu ya pasuha, ya makaburi yabuha, na wandru wendji waka humtwin Mngu wahafa waredjeyi doniyani, waroha harumwa ya mahaburi baenda Isa ya redjeyi doniyani ye ntsihu ya raru wandru waka waroha mahaburini ha huwenda midjini na wandru wendji wa wawono wakati ya madjeshi ne wandru waka hu mukadza Isa wa tanabahi ye arudhwi ya diha waka wahara na wawo wamba huka: ha wu kweli woyi haka ndo wu mwana wa Mngu!” ’16

                                  

1Lèvitique 17:11;  2Genèse 3:15;   3Matiyo 5:17;   4Makolosiya  2:15; 5Genèse 12;15; 6Exode 12:6-7;   71 Monye(Pierre) 1:19-20; 8Yuhani 1:29;  9Mivenuliyo 5:9;  10Maefeso 1:7; 11Monye 3:18;   12Yuhani 10:9;   13Yuhani 20:17;  14Lukasi 24:39 ;  15Yuhani 19:30;  16Matiyo 27:50-54.

ISMAILA, mwana wa IBRAHIMA

ISMAILA, mwana wa IBRAHIMA

Yikaya djioni wandzani wayili Abou na Karim, wakantsi karibu ne bahari waka wu hadissi.

“Zabari hindri Ibrahima yahundra roho yatowa ye mwana wahe, Ismaila o dahoni?”  Karim hawuzisa.

“Ngudjuwo ye manha ya Ismaila yakanayo o wakati Ibrahima yamtowa o dahoni na mdzadzahe Hadjara?” Abou haka hafanya wu tundi.

“Anhan, ntsujuwa.  Haka na manha minga?”  Karim haka wutsaha yadjuwe.

“Ye Tawureta yamba wuka, ‘Ibrahima haka na manha mengominane na mirandaru wakati Hadjara yamuzaliya Ismaila.’ Wakati Ibrahima yaka na manha mengo shenda na shenda, Mngu hamvenushiya Ibrahima ha humuesheleziza huka ye mdrumshe wahe Sara ngudjo zaya mwana baanda ya mwanha’.” 1

“Yapvo Ismaila haka na manha kume na mine o wakati Isiyaka ya zalwa,” Karim hamba.

“Wakati hindri yatolwa ho dahoni?”

“Baanda ya manha miraru, harumwa ye manha kumi na mfukare ya hahe, wakati Isiyaka yazilwa dziwa. 2  Yinu keydjaka wakati wa handa mdzadzahe yalawa ho dahoni ha Ibrahima.” 

“Wakati wa handa ndawu?”  Karim hashangaya.

“Kabula ya Ismaila hu zalwa yika yi rongolwa harumwa ye Tawureta hukaya,  Hadjara haka hamiri Ismaila naye haka wu yenga Sara mwinyi daho.  Ha yizo Sara haka wu mwiyenga pvahe hata haroha wo dahoni, sha Mngu hamdjiliya ha humredjeza ho dahoni ha Ibrahima.  Yi lazimu risome ye hadissi kamili harumwa ye shiyo sha handa sha he Tawureta mkade wa kume na sita:

‘Dayika La Mngu Liparisa Hadjara bapvuni mwa shesima harumwa arudhi nku yatsukana wandru, shesima shiliyo harumwa ye ndziya ya hwenda shur. 

Na le dayika lamba, “Hadjara, mrumwa wa Sara, wula ndahu nguwendo ndahu?” 

Hadjara hadjibu, “Tsitrawa shefu wahangu Sara.” 

Le dayika la Mngu li mwambiya, “Redjeyi ho ha shefu wa haho, wende wamtwien.” 

Le dayika la Mngu li mwambiya tsena, ‘Ngamdjofanya wukane wana wendji hata kwana wukana hisabu.’  Na li dayika la Mngu li mwambiya, ‘Fahamu, ngawe na mwana, nawe ngudjo zaya mwana mme; yi lazimu wumpare Ismaila; mana Mngu hamnika taanbu nyindji harumwa zi ndrongo wuziyenshiwo.  Ngudjokaya hama mpundra ya msiru ya mwanadamu, ngudjokana wengefu harumwa o wanadamu piya na wandru ngawadjo wukana kinyume naye.’

Hayizo Hadjara hapara le dzina la Mngu haka mrongoza, Mngu yawonawo, hadjiwuzisa, ‘Kwelu tsimuwono Mngu nami ndjafa pvo namuwona?’ “3

“Ngapvo ndrongo mhimu tsayinu kayitsubidi riyirentsi.  Hadjara hadjuwa huka kadjaka hurongoziwa ni malayika basi sha adjuwa huka Mngu wakweli ya yishiyawo.  Hamkaza  le dzina; Mndru yaniwonawo.    Yi pvenuha ho hatrudju hukaya tsi malayika nde ya towawo miyandi:  Ngamdjohunika wadjuhu wendji hata kapvwatsi mdru yadjo shinda ya wawaze.  Ismaila hakaya nde mwana wa handa ya rongolwa harumwa ya makalima matukufu ya Mngu, haka anikiwa dzina la roha pvo Mngu dju kabula raha ye dja zalwa na ye fasiri yahe le  dzina lahe:  Mngu ye wuyishiya.  Le Dzina linu kalina hu badiliha ne damu yahahe yaani de wu wadjuhu wahe, Mngu ye wuwyishiya hayina wakati wa mliliyawo ha hu tsaha wu huyi yaani swamaha yahe madhambi yahawo.”

“Yinu habari ndjema kabisa!”  Karim hamba.

“Sha ngamfikiri huka tsindjema mbabahe homtowa dahoni bayishe hakana manha  kume na mfukare. Kadjakana mahaba naye?”

“Anan, hakana mahaba naye.  Rihundru wanandrongo wendza mana wadjohurisayidiya ha hu yelewa yi hadissi.  Wakati Ismaila yakana manha kume na miraru, Mngu hadjiliya Ibrahima tsena ha humwesheleziza ye miyandi yaka yamnika raha Ismaila ye dja zalwa:  ‘Ye Mwana yadjoulawa ho hahodju nde yadjo hurithi’. 4 

Harumwa ye manha kumi na miraru ya pvira Ibrahima akawufikiri huka ye mwana Mngu yakawurongowa, Ismaila.  Hamwandza swafi natsena hamlele ndro.  Ibrahima haka hayeleza ye mwana wahe Ismaila ye miya di Mngu yaka yamnika ne nde hu barikisha ye duniya kamili hasibabu nde damu ya Ibrahima.  Mngu hadjiliya Ibrahima ha hu mwambiya ye mdrumshe waho Sara ngudjo zaya mwana mme.  Ibrahima hadjuwa hukaya hafanya nayi.  Ye mwana wahe miyandi yaka yarongolwa ni Mngu ngudjo zalwa baanda ya mwanha. Ibrahima hawono haya wusoni mwa Mngu hata hasisi shehitwa pvontsi:  ‘Yeka Ismaila haka wu yenshi dju mwa ze  baraka zaho!’5 yapvo Mngu haka hamdjibu, ‘Dju mwa Ismaila, Tsika tsihuyishiya.  Katayari, tsimutukuza, nami ngamdjomufanya yakane mapvuna mendji, na ngudjozaya wana wendji. ngudjozaya mazefu kume na mayili, nami ngamdjomfanya ntsi.’ “6

“Ye miyandi Mngu yaka yamnika Ibrahima yika miyandi ya damu na hurinwa hama mfano wa miyandi nyitwaharifu bayina ya makungumanyo mayili wakati wa nikana miyandi.  Ya makalima matukufu ya Mngu yamba:  Ibrahima na wu mwana wahe Ismaila waka warimwa ntsihu ndzima’,7 hayina kalima Mngu yakorongowa yilo na mana.  Akahandza ye duniya piya yi djuwe wuka Ismaila haka harumilwa harumwa ye miyendi ya damu yiniu yitsona mpaka.”

“Ndrongo hindri de yandzawo yambwa?”  Karim akahutsaha yadjuwe.

“Ngayambawo huka wusiku Mngu ngudjo tra damu hahupvukisha o wadjuhu wa Ismaila.”

“Yika mbi Ibrahima hurenga Hadjara yake mdrumshe wahe?’  Karim hawuzisa.

“Kaydjakaya  mbi harumwa ye shariya shakaya o wakati wuwo, sha harumwa ye ndziya ya Mngu kaydjaka ndjema.  Mngu kadjaparo hambiya Ibrahima ya lole mdrumshe wa saya.  Mndru wukana wandruwashe wayili yiyo mbi.  Mngu ye handza mndru yakane mdrumshe mdzima hama nde heli yaka yawumba Adam na Hawa harumwa ye jardin ya Eden.  Ze twabiya na wu tamaduni wahatru yizo tsindizo za lathimu ri dunge sha nde ze ndrongo Mngu yariamurisha,”  Abou hamweleza.

“Ndrongo hindri yaka yamdjiliya Ismaila wakati mbaba hahe yamdumiza ho dahoni hahe?”  Karim akawutsaha yadjuwe.

“Yishiya! sha wutsi hukumu?  Ntsufikiri huka Ibrahima haka wutsaha ya dunge ye mwana  wahahe Ismaila ho dahoni!  Wakati Sara yambiya Ibrahima yatowe Ismaila ho dahoni mana Ismaila haka humtanbisha o siku wako sherehi huziya wu hamsa ye mwana wahahe, ye Tawureta yamba:  Homtowa Ismaila ho dahoni kaydjaka twabiya ndjema dju mwa Ibrahima, mana hakaya nde mwana wa hahe.  Mngu hadjiliya Ibrahima tsena ha hu mwambiya yatsikane wu hafilifu na Ismaila.7  Mngu ngudjo barikisha Ismaila.  Sha wakati wuwo Mngu hambiya Ibrahima ze ndrongo.  Ye truda yaka wu pvumbuwa Isa yikawo ngedjo barikisha ye duniya, ngedjoroha dju mwa ye damu ya Isiyaka.”8

“Ngwambo huka Isiyaka haka bora raha na Ismaila?”  Karim hawuzisa.

“Anan kayidjamba ndopvi yaka bora rahana ye mwananya.  Mtrume Isaya hamba huka, ze ndrongo ndjema rifanyawo yizo sawa na nkandu yilona nkudi (Isaya 64:6).  Mngu haka hatsawuwa ye arhami ya Isiyaka na ye arudhi ya Israila ye mana hakana mpango.  “Husoni mwa Isiyaka na ye arudhi ntiti ya Israila ye mkombozi waho wobinadamu hazalwa, na ye arudhi yinu yi rendeha harumwa ye duniya, na Isa ngudjo redjey hama mfawume  yadje ya hukumu ye duniya.”

“Ye mayahudi wasa wa pvukishiwa ye mana Mngu hatsahuwa Isiyaka na ye arudhi ya hawo?”

“Kapvatsi hata mndru mdzima yadjo shinda yadjihuyi ha hu fanya ndrongo ndjema.  Ye mayahudi wa lathimu wakubali Isa yake nde mhuyizi wa hawo hama nde heli wandru piya wa lathimu wamkubali.”  Baulusu mrumishi wa Isa Kiristi hamba harumwa ye shiyo sha Maromu 11:25:  ‘Wanama, ngapvo faraha iliyo sha Mngu haka ayitriya sirini, sha hapvasa hadja haivenuwa, na mi ngamwandzo mdjuwe ye faraha yiyo, ili mtsidjiwone huka nyinyi nde wendza enkili.  Na faraha inu baandi ya ma israila kwatsuiamini.  Wa rendeha wandru wa zitswa ziyi.’  “Ze ntsihu zinu ngapvo wandru wengi wa roha harumwa ye kabila ya Ismaila wa muyelewawo Isa nahu mukubali yake nde mhuyizi wa hawo.

“Na rendreleye na yi hadisi ya Ismaila.  Ibrahima aka anika Hadjara na Ismaila shahula shahutosha hata wadjo waswili karibu ne shesima.  Na Hadjara kadjaka hudjuwa ye mahala pvala.  Wakati yatanabahi huka kadjaka huyelewana na Ibrahima harantsi Ismaila ho dahoni ha hwenda mahala hule hakantsi na hulila.  Le dayika la Mngu limdjiliya, ngufikiri le dayika lambiya Hadjara hindri?”

“Ngamfikiri le daika limwambiya ya tsilile, Mngu nguhuyishiyo!”  Karim hadjibu.

“Hu fikiri ndro!  Ye makalima matukufu ya Mngu yamba:  ‘Le dayika limwambiya, ‘Ndrongo hindri nde zi hutabishawo, Hadjara?  Wu tsike mhara ba Mngu hasa hayishiya le dji lahe mwana haho, ye mahala yaliyo ’.9  Wutsi diwaze huka ye mana ya Ismaila ‘Mngu ye huyishiya’.  Mngu nguyishiyo ye zililo zaho wadjuho wa Ismaila wakati wa lilawo ha hu tsaha swamaha yahe madhambi ya hawo.

Mngu hawonesa Hadjara na Ismaila shesima shaka bapvuni mwawo, esa yiyo waparisa madji wano.”

“Hotolwa hawo ho dahoni hata watrawa harumwa ntsi nkapvu, zitabasha Ismaila swafi,”  Karim hamba.

“Ewa, wutungu mwendji, ho dumiziwa, na yi koza shindji, shakantsi harumwa ye mizi ya ho wadjuhu wa puha harumwa ye arham ya Ismaila. sha Mngu ye wayishiya o wakati waliyo harumwa tabu na yeye ngudjo wanika ye madji ya wazihira.

“Hama nde heliyo Isa yaka ya hamba ha dji kuu wosiku wa he shuhuli wahe le besheleya, yaani ndo wusiku wuhu:  ‘Yeka mndru nguwono nyora, nadje ho hangu, yadje yanwe.  Hama nde heli ye maandzishi Matwaharifu ya hamba, mndru yanaminiwo, miro ya madji ngayidjo wuroha hodju mwahe yibaliyawo wuhayati, ngayidjo roha  homoni hahe.’  Hamba ndrongo zahusihana ne roho, wadru wadjo mwamini ngawadjo hunikiwayo.  Mana ye Roho raha kayidjaka ya djailiwa wandru, ye mana Isa raha kadjaka ya tukuziwa’.”10.

“Mngu aka hutsaha yambe hindri djumwa ye mazefu kume na mayili yaka yanika  Ismaila miyandi?”  Karim hawuzisa.

“Ismaila hakana wana kume na wayil.  Mngu hawapvumbuwa harumwa ye Makalima Matukufu ya hahe. Ngudjo djuwa wusome za husihana na o wana kume na wayili wanu ne mahala wa henda waka wuyenshi harumwa ye shiyo sha Tawureta Genèse 25 yandisa harumwa wo mustiri wa 13-17.  Wa tsanbaliya harumwa ze ntsi za shi arabu na zindrwadji o wakati wa roha Misri.  Wadjuhu wa Ismaila waka wa yeneya hama nde heli Mngu yaka yambiya Ismaila.  Sha ye baraka mhimu yika nde baraka ya hompvukisho ya roha djumwa Isa Kiristi, Muhuyisi mtwaharifu, mana kadjaka na dhambi.

“Wudjuwa hukaya Ibrahima hafu ha manha djana na mengo mfukare na mitsano, na ye Tawureta yamba  huka ‘ Isiyaka na Ismaila, o wana wahe, wamdzihi harumwa le panga  la Machpe’lah’.11  Zinu zidjiri manha mengo mirandaru na mili baanda Ismaila yaka yatolwa ho dahoni.  Ismaila hakana  manha mengo minane na shenda ne Isiyaka hakana manha mengo mfukare na mitsano.”

Karim hamba hukaya:  “Yiyo tsi ndjema huka o wadjuhu wa Ismaila na Isiyaka kawatsu yishiliyana hata hapvasa.  Hama wadiwaza hukaya wa waziwa harumwa ye miyandi ya wuhuyizi wa he Duniya.”

“Ewa tsi ndjema,” Abou hamba.  “Sha ngapvo wakati.  Hayina mndru ngudjodjuwa yandjiye harumwa ye miyandi yinu hayina wakati.  Ha hwambiya Mngu wewe mwanswifu na wewe kuna hushinda wa djipvukisha. 

“Wakati wuwo ngudjo djuwa wundjiye harumwa ye miyandi yinu hahu karibisa Isa ho rohoni haho yadje yake nde Mhuyizi wa haho.  Mngu ngudjo hukubali harumwa ye miyandi yinu djumwa ye fidiya ya Isa.  Wakati wuwo Isa ngudjo hu pvesheya ye Roho nyitwaharifu ya hahe yidje yi yenshi harumwa we.  Ye Roho nyitwaharifu ya Mngu ngayidjo hudja yi badili ye roho yaho wu fanyihe mwana wa Mngu.  Hayina mndru ngudjo djuwa ya wombe ye duwa yinu.  Kayitsu tsahuwa kabila hawu ye mahala wa puha mana ze baraka zinu yizo zaho wandru piya.  Ya Makalima Matukufu yamba:‘  Hama nde heli ye mandzishi Matukufu ya rongowa:  “Hayina mndru yadjo muamini, kana hutolewa ye twamaya ya hahe yaloniyo naye ha izo, Kapvatsi tafawuti bayina ya Muyahudi na tsi Muyahudi, sontsi piya ngasina Mngu mdzima, na ye wudjayiliya hayina mndru yameyawo.  Mana yandzihwa harumwa ye maandzisha Matwaharifu:  Hayina mndru wudjo meya ye mola wa hatru ngudjo huyiwa.’ “12

“Wo muhimu wahe hadissi yinu nge yambawo:  Mngu ye wu wona, Wu yishiya, Wu hafiliha no wandru wa hahe yikawo nde wadjuhu wa Ismaila.  Mngu nguhandzo tsena ngutsaho yahu pvukishe!”

                         

1Genèse 16:16; 17:1, 19;  2Genèse 21:8-14;  3Genèse 16:7-13;  4Genèse 15:4;  5Genèse 17:18;  6Genèse 17:20.  7Genèse17:26;   8Genèse 21:10-13;  9Genèse 21:17;  10Yuhani 7:37-39;  11Genèse 25:9;  12Maromu 10:11-13